«Έκανα ό,τι μπορούσα για να αφυπνίσω συνειδήσεις δείχνοντας όχι μόνο τους βίαιους θανάτους αλλά και τη φτώχεια που προκαλεί η μαφία», είπε κάποτε η εκλιπούσα καλλιτέχνις και δημοσιογράφος Λετίτσια Μπατάλια.
Η Μπατάλια, η φωτογράφος που ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με τους παραβατικούς, σκληροτράχηλους ανθρώπους που ζούν και αναπνέυουν για τη νύχτα, γεννήθηκε και μεγάλωσε στο μεταπολεμικό Παλέρμο της βόρειας Ιταλίας. Ο πατέρας της ήταν στο ναυτικό και συχνά – πυκνά η οικογένεια αναγκαζόταν να μετακινείται από πόλη σε πόλη – μεγάλο μέρος της παιδικής της ηλικίας το έζησε στην Τεργέστη ενώ όταν ήταν δέκα χρονών γύρισε στο Παλέρμο.
Σε ηλικία μόλις 16 ετών, αναζητώντας την ελευθερία της, η Μπατάλια παντρεύτηκε έναν πολύ μεγαλύτερο άνδρα και μαζί του απέκτησε τρείς κόρες. Ο έγγαμος βίος τους, σύντομα εξελίχθηκε σε καταστροφή: «έγινε απελπιστικά δυστυχισμένη και κλειστοφοβική» γράφει η Μελίσα Χάρις στο Aperture.
Όπως διαβάζουμε στο Aperture, είκοσι χρόνια αργότερα, σε ηλικία 36 χρόνων, η Μπατάλια κατάφερε να εγκαταλείψει αυτόν τον δυσοίωνο γάμο όταν γνώρισε τον ψυχαναλυτή Φραντσέσκο Κοράο, ο οποίος της είπε χαρακτηριστικά: «Μπορείς να φτιάξεις τη δική σου γαλήνη, τη δική σου ισορροπία. Μπορείς να ξαναχτίσεις τη ζωή σου και να σώσεις τον εαυτό σου».
Λετίτσια Μπατάλια | Φωτογραφία: Wikimedia Commons
Μετά το διαζύγιό της, το 1971, πήγε στο Μιλάνο -όπου και έμεινε για τρία χρόνια- και άρχισε να γράφει για μια εφημερίδα εκεί, ενώ παράλληλα συνέχισε να δημοσιεύει άρθρα στην αριστερή τοπική εφημερίδα L’Ora, η οποία την δεκαετία του ’60 και του ’70 έγινε ευρέως γνωστή για την έρευνα της πάνω στην μαφία της Σικελίας.
Η Λετίτσια Μπατάλια είχε βρει τον σκοπό της ζωής της από πολύ νωρίς: ήθελε να γράφει ιστορίες και μέσα από την κοφτερή πένα της να τις αφηγείται με χρώμα και γλαφυρότητα. Όμως, με γοργούς ρυθμούς κατάλαβε πως αν τα άρθρα της συνοδεύονται από φωτογραφίες της δικής της αισθητικής, θα γνωρίσουν μεγαλύτερη επιτυχία.
Έτσι, ξεκίνησε με μικρά βήματα να δημοσιεύσει το φωτογραφικό υλικό της στην L’Ora. Λίγο αργότερα, η εφημερίδα της προσέφερε την θέση της διευθύντριας φωτογραφίας και έτσι η Μπατάλια αποφάσισε να εγκαταλείψει το Μιλάνο και να επιστρέψει στην γενέτειρα της μαζί με τον νεαρό σύντροφο της, Φράνκο Τσέκιν, τον οποίο γνώρισε στην Βενετία και που έμελλε να συνεργαστούν για τις επόμενες δύο δεκαετίες.
«Νομίζω ότι η ζωή μου ξεκίνησε πραγματικά με τη φωτογραφική μου μηχανή», αφηγήθηκε η Μπατάλια στην Χάρις. «Εννοώ την ελευθερία μου ως άτομο».
Η έκθεση με τα θύματα της μαφίας
Η Μπατάλια και ο Τσέκιν φιλοτέχνησαν πολλά ριψοκίνδυνα πρότζεκτ μαζί -όμως, αδιαμφισβήτητα το πιο ρισκαδόρικο ήταν η έκθεση που παρουσίασαν με περίσσια τόλμη (αλλά χωρίς άγνοια κινδύνου) φωτογραφίες που απεικόνιζαν τα θύματα της μαφίας στην κεντρική πλατεία του Κορλεόνε. Η Μπατάλια θέλησε μέσα από αυτή την κίνηση να προσφέσει μια χείρα βοηθείας στους κατοίκους της πόλης της, ώστε να κατανοήσουν τη βαρβαρότητα με την οποία δρούσε η σικελική μαφία.
«Οι φωτογραφίες της ήταν μια πράξη καταδίκης», δήλωσε ο Πάολο Φαλκόνε, ο επιμελητής πολλών εκθέσεων του έργου της, σε συνέντευξή του στους New York Times το 2017. «Ήταν φωτογράφος, αλλά περισσότερο ακτιβίστρια».
Ο Γκαετάνο Φιντανζάτι στο δικαστήριο. Παλέρμο, 1978 © Letizia Battaglia Archive
Άλλες φωτογραφίες που σχετίζονταν με την μαφία εκτέθηκαν στους δρόμους του Παλέρμο. «Φοβόμουν», παραδέχτηκε στους Times, προσθέτοντας ότι είχε δεχθεί άπειρες φορές απειλές, -τόσες πολλές που δεν μπορούσε να θυμηθεί όλες τις περιπτώσεις-.
Όπως διαβάζουμε στους New York Times, μια φορά έλαβε μια ανώνυμη επιστολή που της έλεγε να εγκαταλείψει οριστικά το Παλέρμο. «Η ποινή σας έχει ήδη αποφασιστεί», έγραφε το γράμμα.
Από την φωτογραφία στην πολιτική
Το ανήσυχο πνεύμα της Μπατάλια και η θέληση της να πάει κόντρα στην μαφία, την οδήγησε, χρόνια αργότερα, σε μια σημαντική γνωριμία: εκείνη με τον «ακραία αντιμαφιόζο και συνάμα προοδευτικό» δήμαρχο Λεολούκα Ορλάντο, με τον οποίο συνεργάστηκε και δημιούργησε μια στενή φιλία, όταν αποφάσισε να ασχοληθεί με την πολιτική.
Η σύλληψη του Λεολούκα Μπαγκαρέλα, Παλέρμο, 1979 | Letizia Battaglia Archive
«Όταν σταμάτησα να φωτογραφίζω και μπήκα στην πολιτική -πρώτα ως δημοτική σύμβουλος, μετά ως βουλεύτρια και τέλος ως δημοτική σύμβουλος ξανά- φοβήθηκα ότι είχα προδώσει τη φωτογραφία και ίσως ακόμη και τον αγώνα, αφού ένιωθα ότι η φωτογράφηση ήταν το μοναδικό μου όπλο. Στη συνέχεια όμως συνειδητοποίησα ότι πίσω από τη φωτογραφία μου και την πολιτική μου κρύβεται το ίδιο κίνητρο, η ίδια θέληση να αγωνιστώ, να παραμείνω στην πρώτη γραμμή. Δουλεύοντας με διαφορετικό τρόπο, θα μπορούσα να πετύχω διαφορετικά πράγματα. Έτσι, παρά τις πολλές δύσκολες στιγμές, συνεχίσαμε μέχρι τη δεκαετία του ’80 με την πολιτική μας, τη φωτογραφία, τις εκδόσεις, τις συναντήσεις και τις διαδηλώσεις κατά της μαφίας. Και τότε ήρθαν αυτοί οι υπέροχοι άνθρωποι που μας έδωσαν τόση ελπίδα – ο δικαστής Τζιοβάνι Φαλκόνε, ο δικαστής Πάολο Μπορσελίνο – εισαγγελείς που ήταν καλοί και γενναίοι- και οι οποίοι στη συνέχεια, το 1992, δολοφονήθηκαν» είχε αναφέρει στην συνέντευξη της με την Χάρις.
Η Λετίτσια Μπατάλια, η φωτορεπόρτερ που κατέγραψε την ζωή στις φτωχογειτονιές του Παλέρμο, απεβίωσε σε ηλικία 87 ετών το 2022.
Η έκθεση «Letizia Battaglia: Life, Love and Death in Sicily» στην The Photographers’ Gallery θα διαρκέσει ως 23 Φεβρουαρίου του 2025
