Το Μεγάλο Κύμα -επίσημα γνωστό ως Under the Wave off Kanagawa, από τη σειρά Thirty-six Views of Mount Fuji του Katsushika Hokusai – απεικονίζει μικρές βάρκες να αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο κύμα, και σχεδόν δύο αιώνες μετά τη δημιουργία του η απήχηση του πίνακα καλύπτει γενιές, ηπείρους και κοινωνικοοικονομικές ομάδες.

Το 2023, μια εκτύπωση του Μεγάλου Κύματος πωλήθηκε για το ποσό ρεκόρ των 2,76 εκατομμυρίων δολαρίων στον οίκο Christie’s στη Νέα Υόρκη. Την επόμενη χρονιά, στην Ιαπωνία, η εικόνα έκανε το ντεμπούτο της στο νέο χαρτονόμισμα των 1.000 γιεν, το χαρτονόμισμα με τη χαμηλότερη αξία της χώρας.

Το μεγάλο Κύμα πάει με όλα

Ο πλανήτης μπορεί να κρεμάσει το Μεγάλο Κύμα από το μπρελόκ του ή να διακοσμήσει την Porsche του με αυτοκόλλητα του Μεγάλου Κύματος. Βρετανικές εταιρείες πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η Dartington Crystal, το πωλούν τυλιγμένο γύρω από σκουριασμένα βάζα, ενώ στο πιο ακραίο σημείο αναφοράς του street style, to Urban Outfitters το έχει τυπώσει σε ρούχα.

Είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς πού θα φαινόταν παράταιρο ένα Μεγάλο Κύμα. Μπορεί να το αγοράσει κανείς ακόμη και σε μια ομπρέλα. Θα πρέπει να αισθάνεται ενδεχομένως παράξενα να προσπαθεί να μείνει στεγνός κάτω από ένα μεγάλο κύμα, αλλά αυτό το έργο τέχνης έχει γίνει μια εικόνα-κλειδί της ποπ κουλτούρας, το απόλυτο μίξερ αναφορών.

Το ίδιο το σχέδιο -με το μικροσκοπικό όρος Φούτζι και το τεράστιο κύμα- φαίνεται να δίνει την άδεια να παίξει όποιος θέλει με την κλίμακα.

Το αρχικό σχέδιο του Χοκουσάι με πινέλο θα είχε καταστραφεί όταν οι τυπογράφοι έκοψαν τις ξυλομπογιές το 1831

Το Μεγάλο Κύμα είναι iconic

Φυσικά, το Μεγάλο Κύμα δημιουργήθηκε για να αναπαραχθεί. Ποτέ δεν είχε μια οριστική μορφή. Το αρχικό σχέδιο του Χοκουσάι με πινέλο θα είχε καταστραφεί όταν οι τυπογράφοι έκοψαν τις ξυλομπογιές το 1831, και αν και κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς πόσες αποτυπώσεις από τις αρχικές ξυλομπογιές υπάρχουν ακόμα, πιστεύεται ότι είναι περίπου εκατό.

Καμία από τις εκτυπώσεις δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι ίδια. Η παραλλαγή ήταν ενσωματωμένη στη δημιουργία του – αλλά με κάποιο τρόπο, παρά ή ίσως εξαιτίας όλων των παραλλαγών, το ίδιο το σχέδιο διατηρεί, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό του, ένα είδος καθολικής σημασίας.

«Ο χαρακτηρισμός iconic χρησιμοποιείται τόσο χαλαρά στις μέρες μας», λέει ο Alfred Haft, επιμελητής στο τμήμα Ασίας του Βρετανικού Μουσείου. «Αλλά αυτό το Μεγάλο Κύμα τυχαίνει να είναι iconic. Είναι άμεσο και εντυπωσιακό. Μιλάει αμέσως. Στέκεται τόσο καλά για όλα τα είδη των πραγμάτων». Αλλά πώς ακριβώς; Και γιατί ειδικά αυτή η εικόνα φέρει σήμερα μια τόσο εξαιρετική δυναμική;

«Αυτή η μεγάλη καμπύλη. Το γεγονός ότι την κοιτάς από κάτω. Αυτός ο τεράστιος τοίχος νερού που καμπυλώνει. Η ασύμμετρη σύνθεση»

Μεγάλο Κύμα κούπα / Wikimedia Commons

«Είσαι απαισιόδοξος ή αισιόδοξος;»

«Είναι ένα τεστ προσωπικότητας», λέει η Σάρα Ε. Τόμσον, η οποία επιμελήθηκε την έκθεση «Χοκουσάι: Έμπνευση και επιρροή» στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Η ίδια έχει στην κατοχή της ένα ζευγάρι κάλτσες με το Μεγάλο Κύμα και σκέφτηκε να πλακιδώσει το ντους της με το Μεγάλο Κύμα του Χοκουσάι.

Πιστεύει ότι η γοητεία της εικόνας έχει μεγάλη σχέση με τη δύναμή της: «Αυτή η μεγάλη καμπύλη. Το γεγονός ότι την κοιτάς από κάτω. Αυτός ο τεράστιος τοίχος νερού που καμπυλώνει. Η ασύμμετρη σύνθεση».

Και μετά η εικόνα σε ρωτάει: «Είσαι απαισιόδοξος ή αισιόδοξος; Ποιοι είναι οι άνθρωποι στις βάρκες; Θα τα καταφέρουν; Είναι ένα τοπίο, αλλά δεν είναι απλώς μια θέα».

Η ολοένα και μεγαλύτερη καταναλωτική απήχηση της εικόνα

Η επιρροή του Μεγάλου Κύματος «κυμαίνεται» ευρέως, σε όλα τα είδη των επαναλήψεων από τους ιμπρεσιονιστές μέχρι το TikTok.

Ο Βαν Γκογκ έτρεφε δέος για τα «νύχια» του κύματος και μάλιστα έχει υποστηριχθεί ότι ο Ολλανδός καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από αυτό για ένα από τα πιο διάσημα έργα του, την Έναστρη Νύχτα.

Ο Κλοντ Μονέ κρέμασε στον τοίχο του ένα αντίγραφο του μεγάλου κύματος. Ο Άντι Γουόρχολ σχεδίασε το Waves (After Hokusai) και ο Ρόι Λίχτενσταϊν έχει πει ότι σκεφτόταν τον Χοκουσάι όταν υπερέβαλε τη θάλασσα στο Drowning Girl.

Ο ο Γάλλος συνθέτης Κλον Ντεμπισί δημοσίευσε την εικόνα στο εξώφυλλο της παρτιτούρας του La Mer (Η θάλασσα) το 1905. Πριν από τρία χρόνια, μια αναφορά του Μεγάλου Κύματος εμφανίστηκε στο μπεστ σέλερ της Gabrielle Zevin με τίτλο Tomorrow, and Tomorrow, and Tomorrow, στο οποίο οι πρωταγωνιστές συνεργάζονται σε ένα βιντεοπαιχνίδι εμπνευσμένο από το χαρακτικό του Χοκουσάι.

Ακόμα και ο δημοφιλής τίτλος «Το Μεγάλο Κύμα» μαρτυρά την ολοένα και μεγαλύτερη καταναλωτική απήχηση της εικόνας, καθώς πιστεύεται ευρέως ότι επινοήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον βιογράφο του Χοκουσάι, Εντμόντ Ντε Γκονκούρ, επειδή, όπως λέει η Τόμσον, «ήθελε οι άνθρωποι να δουν την εικόνα ως πιο οικουμενική».

Η εικόνα είναι «τόσο ενσωματωμένη στην παγκόσμια κουλτούρα»

Ο Ντε Γκοντούρ μπορεί να μην είχε προβλέψει τα τατουάζ Μεγάλο Κύμα και το μακιγιάζ ματιών, αλλά, στις μέρες μας, ο καθένας μπορεί να φτιάξει το δικό του Μεγάλο Κύμα, όπου και όπως επιθυμεί.

Το 2023, η Lego κυκλοφόρησε ένα σετ Μεγάλο Κύμα, με σχεδόν 2.000 κομμάτια και πολύ ενήλικη τιμή 89,99 λίρες. Μπορείτε επίσης να το κεντήσετε με σταυροβελονιά, να το πλέξετε με βελονάκι, να καλύψετε το κρεβάτι σας με πάπλωμα και να το ζωγραφίσετε στα αθλητικά σας παπούτσια.

Ο Στίβεν Γουάνγκ, ο οποίος συνάντησε για πρώτη φορά την εικόνα σε ένα βιβλίο όταν μεγάλωνε στη Σαγκάη και τώρα έχει ένα screensaver του Μεγάλου Κύματος και μια εκτύπωση στον τοίχο της κρεβατοκάμαράς του, πουλάει στο κατάστημά του στο Omamori κιτ για να αναπαραστήσει το κύμα χρησιμοποιώντας χάντρες.

Η «απτική τους ποιότητα αναδεικνύει την κίνηση και την ενέργεια», λέει. «Είναι σαν το κύμα να σπάει από το πλαίσιο».

Πιστεύει ότι η εικόνα είναι «τόσο ενσωματωμένη στην παγκόσμια κουλτούρα» που πολλοί άνθρωποι την αντιλαμβάνονται πολύ πριν συνειδητοποιήσουν τι βλέπουν- «ξέρεις, μια αναφορά σε αυτήν που δεν ξέρεις καν ότι είναι μια αναφορά… Ένα θραύσμα ενός κύματος που δεσπόζει πάνω από κάτι», ένα είδος ταπετσαρίας ή λογότυπου υψηλής τέχνης».

Δεν μπορεί να θυμηθεί πότε το πρωτοσυνάντησε. Ο Γουάνγκ το γνώριζε ως «το Μπλε Κύμα» όταν ήταν παιδί.

Το Μεγάλι Κύμα έγινε Μικρό Κύμα στα νύχια

Η Ατσούκο Οκούντα, επιμελήτρια του Μουσείου Sumida Hokusai στο Τόκιο, είδε για πρώτη φορά το Μεγάλο Κύμα σε μια κάρτα που παρουσίαζε διάσημους πίνακες ζωγραφικής που κυκλοφορούσαν δωρεάν μέσα σε πακέτα με καρυκεύματα ρυζιού.

Η Τσάρλι Μέρφι, καλλιτέχνης νυχιών με έδρα το Worthing του West Sussex, το είδε σε μια αφίσα στην τάξη του δημοτικού σχολείου της. Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα «σκέφτηκα ότι αφού μπορώ να το θυμάμαι αυτό, θα είναι υπέροχο στα νύχια» λέει.

Έψαξε στο Google για το Μεγάλο Κύμα (Great Wave) και στη συνέχεια «πήρε την εικόνα και την έκανε teeny, teeny tiny» στα νύχια των πελατών της.

Τώρα, όταν οι πελάτισσες ζητούν «νύχια σε στυλ παραλίας», ενσωματώνει στίγματα και στροβιλισμούς του Μεγάλου Κύματος, σταγονίδια του σχεδίου του Χοκουσάι που τελικά θα σπάσουν ή θα ξεθωριάσουν και θα ξαναβαφτούν.

Ζελεδάκια Μεγάλο Κύμα

Μέσα στη βαβούρα του καταστήματος δώρων του Βρετανικού Μουσείου, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς την εμπορική αξία της εκτύπωσης του Χοκουσάι. Η τσάντα μεταφοράς του Μεγάλου Κύματος κρέμεται δίπλα σε μία με τη βασίλισσα Ελισάβετ Β’, και μόνο ο Χάρι Πότερ συναγωνίζεται τη γκάμα των αντικειμένων του κύματος.

Το Μουσείο Sumida Hokusai πουλάει ζελεδάκια Μεγάλο Κύμα. Το MFA της Βοστώνης μόλις ανακοίνωσε μια νέα συνεργασία με την εταιρία ένδυσης Uniqlo για μια σειρά από μπλουζάκια Χοκουσάι.

Το Μεγάλο Κύμα «είναι σίγουρα στην πρώτη τριάδα όσον αφορά την αδειοδότηση και τη λιανική πώληση», λέει η Ντέμπρα ΛαΚάιντ, ανώτερη διευθύντρια πνευματικής ιδιοκτησίας και επιχειρηματικής ανάπτυξης του μουσείου. «Εκεί πάνω με τον Μονέ».

Η μανία των επιστημόνων

Παράλληλα με την αχαλίνωτη εμπορευματοποίηση της εικόνας, υπάρχει και ένα είδος μανίας των επιστημόνων. Πριν από λίγο καιρό, η Τόμσον σκέφτηκε να πουλήσει δύο από τις αποτυπώσεις του MFA Boston για το Μεγάλο Κύμα, αλλά χαίρεται που δεν το έκανε.

«Γιατί τώρα μπορούμε να καυχηθούμε ότι έχουμε επτά». Θα ήθελε περισσότερες. «Θα μπορούσαμε σίγουρα να χρησιμοποιήσουμε μία ή δύο ακόμη πολύ καλές εντυπώσεις», λέει.

Το Βρετανικό Μουσείο απέκτησε την τρίτη του αποτύπωση το 2008. «Μια σπουδαία επένδυση», λέει η Τόμσον, προσθέτοντας ότι είναι σε τόσο καλή κατάσταση που έχει δώσει ώθηση σε «πραγματικά πρωτοποριακή έρευνα για τον Χοκουσάι».

Τέσσερις ορόφους πάνω από το κατάστημα δώρων του Βρετανικού Μουσείου, και πέρα από το πλήθος των μαθητών που έχουν συγκεντρωθεί στις αιγυπτιακές μούμιες, μπορείτε να δείτε αυτή την εκτίπωση κατόπιν αιτήματος στην αίθουσα μελέτης του τμήματος Ασίας.

Στηριγμένο σε μια ξύλινη βάση πάνω σε ένα μεγάλο τετράγωνο τραπέζι, το χαρακτικό του Χοκουσάι -που είναι «ίσως το καλύτερο παράδειγμα στην Ευρώπη», σύμφωνα με τον Haft- φαίνεται εκπληκτικά μικρό.

Το χαρτί είναι καθαρό, οι γραμμές ευκρινείς. Το ροζ ροδακινί του ουρανού είναι καθαρό, αν και με μια καφετιά απόχρωση. Πιθανότατα τυπώθηκε στην αρχή της σειράς, όταν οι ξυλομπογιές ήταν ακόμα σε καλή κατάσταση και τα χρώματα έντονα- μπορείτε να δείτε το ξύλο στον γκρίζο (κάποτε μαύρο) ουρανό γύρω από το όρος Φούτζι, το έντονο πρωσικό μπλε των κυμάτων.

Όλα θα πάνε καλά

Τα πάντα στην εικόνα είναι σε εξέλιξη – εκτός από το όρος Φούτζι, ένα είδος φωτός στην άκρη του τούνελ. Το μεγάλο κύμα κυκλώνει δυναμικά, υποδηλώνοντας συνεχή ανανέωση. Είναι ένα παγωμένο καρέ μιας δύσκολης στιγμής, αλλά η σύνθεση μας λέει ότι όλα θα πάνε καλά.

Είναι μια απόδειξη της ανθεκτικότητας (ίσως γι’ αυτό μερικοί άνθρωποι θέλουν να κάνουν τατουάζ το κύμα στα πιο επώδυνα σημεία του χεριού). «Υπάρχουν διάφοροι τρόποι μετάφρασης του ιαπωνικού τίτλου», λέει ο Haft.

«Θα μπορούσε να είναι μέσα από το κύμα, πέρα ή πίσω από το κύμα. Είναι μια πρόκληση. Αλλά θα το ξεπεράσουν».

Η Οκούντα πιστεύει ότι η εικόνα δείχνει «τη μεγάλη κλίμακα της φύσης εναντίον των ανθρώπων».

Σίγουρα μιλάει για την κλιματική κρίση και για τη μετανάστευση. Η Ιαπωνία ακολουθούσε την απομονωτική πολιτική sakoku όταν ο Χοκουσάι σχεδίασε το χαρακτικό του. Το εμπόριο ήταν περιορισμένο. Οι ξένοι υπήκοοι δεν μπορούσαν να εισέλθουν στην Ιαπωνία. Τα υπερπόντια ταξίδια ήταν απαγορευμένα.

Σε αυτό το πλαίσιο, η νέα και εξωτική μπλε χρωστική ουσία της Πρωσίας -που πιθανότατα εισήχθη από την Ευρώπη μέσω της Κίνας- θα προκαλούσε έκπληξη στους πρώτους αγοραστές του Χοκουσάι.

Ίσως αυτός να είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο αυτή η εικόνα μοιάζει ελπιδοφόρα. Έβαλε τον κόσμο πέρα από το κύμα στο χαρτί.

*Με στοιχεία από theguardian.com | Αρχική Φωτό: Το Μεγάλο Κύμα / Wikimedia Commons