Μια φορά ένας κουρασμένος προσκυνητής έφτασε σε ένα μακρινό χωριό. Ο χειμώνας ήταν βαρύς. Υγρασία και ομίχλη τον εμπόδιζαν να δει τον δρόμο. Ξαφνικά είδε μπροστά του μια πόρτα. Την άνοιξε και μπήκε. Μετά από λίγο κατάλαβε οτι είχε μπει στο κοιμητήριο του χωριού. Μιας και ήταν μέσα έριξε μια ματιά στους τάφους. Αυτό που είδε τον παραξένεψε. Διάβασε το όνομα κάποιου και κάτω από το όνομα έγραφε 8 χρονών. Πιο κάτω άλλο μνήμα 2 χρονών. Κοίταξε όλα τα μνήματα αλλού έβλεπε 2 χρόνια, αλλού πέντε μόνο σε δυο παρατήρησε 10 χρόνια. Ξαφνικά παρατήρησε μια σκυφτή φιγούρα σε ένα τάφο. Πλησιάσε, καλημέρισε και του είπε «Τι δυστυχία είναι αυτή που έπεσε στο χωριό σας. Δεν είδα κανένα πάνω από δέκα χρόνών» Ο άνθρωπος γέλασε. Μετά του εξήγησε «Κοιτάξτε εμείς εδώ έχουμε παραλάβει ένα παράξενο έθιμο από τους δικούς μας. Οταν γεννιέται ένα παιδί του δίνουμε ένα τετράδιο. Σε αυτό το τετράδιο γράφει όλες τις όμορφες στιγμές της ζωής του. Γράφει τις ώρες και τα λεπτά αλλά και τις μέρες που ήταν ευτυχισμένος. Στο τέλος οταν πιά πεθάνει οι δικοί του προσθέτουν αυτές τις ώρες. Γιατί για μας χρόνος ζωής είναι αυτός που ένας άνθρωπος είναι χαρούμενος»
Την ιστορία του χρόνου σε όλους τους λαούς δεν μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί εμείς γεννηθήκαμε σε μια συγκεκριμένη αντίληψη. Υπήρξε, επι παραδείγματι, ο χρόνος των αρχαίων ελλήνων που πίστευαν οτι κινείται κυκλικά άρα αυτά που συμβαίνουν σήμερα κάποια στιγμή θα συμβούν και στο παρελθόν. Για αυτό και ο Θουκυδίδης γράφει την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου γιατί οταν θα συμβούν παρόμοια πράγματα να ξέρουν οι άνθρωποι για να τα αποφύγουν.
Από την άλλη άκρη υπάρχει το παράδειγμα της της φυλής των Αμοντάβα στον Αμαζόνιο που δεν περιλαμβάνει καθόλου την έννοια του χρόνου. Δεν υπάρχουν για αυτούς έννοιες όπως «πέρυσι» «τον προηγούμενο χρόνο» και βέβαια δεν γιορτάζεται ποτέ η πρωτοχρονιά γιατί για αυτούς ο χρόνος δεν αρχίζει ποτέ και δεν τελειώνει.
Μια πιο πολύπλοκη διευθέτηση του χρόνου είναι η εβραίική. Σε αυτή ο χρόνος κινείται ευθύγραμμα αλλά και κυκλικά και η ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο παρά η καταγραφή των συναντήσεων του Θεού με τους ανθρώπου και όπου βέβαια το νόημα του κόσμου δεν βρίκσεται μέσα σε αυτόν αλλά έξω από αυτόν δηλαδή στον Θεό.
Στην χριστιανική αντίληψη ο χρόνος αποτελείται από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Κι οπως επισημαίνει ο Ουμπέρτο Γκαλιμπάρντι το παρελθόν είναι κακό (κυριαρχεί εδώ η έννοια του προπατορικού αμαρτήματος) το παρόν είναι σημείο λύτρωση και το μέλλον είναι σωτηρία. Ο τρόπος αυτός αντίληψης του χρόνου είναι κυρίαρχος στην εποχή μας ακόμα και σε μη χριστιανούς. Αν πάρουμε το παράδειγμα του χρόνου όπως τον θεωρεί η επιστήμη το χρόνο θα δούμε αυτο το σχήμα όπου το παρελθόν είναι άγνοια το παρόν έρευνα και το μέλλον πρόοδος. Το σχήμα αυτό έχει καθιερωθεί και σε οποιοδήποτε μη θρησκευτικό περιβάλλον.
Ένα ακόμα στοιχείο είναι η παραδοχή του ημερολογίου. Αυτοί που ακολουθούν το δυτικό ημερολόγιο ανεξαρτήτως θρησκείας αποδέχονται ως κομβικό γεγονός στην ιστορία του χρόνου την γέννηση του Ιησού Χριστού, αποδέχονται δηλαδή τον Ιησού Χριστό ως κυρίαρχο του χρόνου.
Βέβαια αυτές είναι οι εξωτερικές συμβάσεις. Για όσους όμως θέλουν να εμβαθύνουν θα βρούνε και άλλες διαστάσεις. Στην Εκκλησία υπάρχει και μια άλλη διάσταση που είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Είναι η διάσταση του τώρα. Όταν τελούνται τα μυστήρια και ειδικά η Θεία Λειτουργία αλλά και οι μεγάλες γιορτές ο χρόνος δεν είναι χρόνος ανάμνησης, μνήμης είναι χρόνος παρών. Μέσα στο ναό ότι γίνεται δεν γίνεται «τω καιρώ εκείνω» αλλα οτιδήποτε συμβαίνει εκείνη την στιγμή. Ετσι ο Ιησούς δεν σταρώθηκε αλλά σταυρώνεται κάθε Μεγάλη Πέμπτη, σε κάθε Θεία Λειτουργία και εμείς είμαστε μάρτυρες του γεγονότος και αναλόγως την μαρτυρία μας πέρνουμε θέση απέναντι στο γεγονός.
Ακόμα και ο κύκλος των κατά μόνας προσευχών όπως και η νοερά προσευχή δεν είναι επανάληψη, ένα μάντρα, αλλά μια διαρκή υπενθύμιση οτι όσο κρατάει η ευχή κρατάει το τώρα. Ο συνδυασμός της προσευχής με την αναπνοή έρχεται να τονώσει και να υπενθυμίσει οτι το παρόν ορίζεται ως χρόνος μιας εκπνοής και μιας εισπνοής και τίποτα άλλο. Οι επαναλήψεις γίνονται πάντα με την ελπίδα οτι μία φορά μέσα στο πέρασμα του χρόνου θα έχουμε μια πραγματική προσευχή. Οπως και η Θεία Λειτουργία τελείται στα μοναστήρια καθημερινά με την ελπίδα της μιας και μόνο πραγματικής Θείας Λειτουργίας, που δεν είναι έργο ανθρώπων αλλά Θεού.
Ο χρόνος στην χριστιανική αντίληψη κινείται στην ένταση ανάμεσα στο τώρα και στην ελπίδα των εσχάτων. Αυτό σημαίνει υπέρβαση του χρόνου και είναι πολύ ενδιαφέρον να το συσχετίσει κανείς με τις αντιλήψεις για το χρόνο της σύγχρονης φυσικής σύμφωνα με τις διατυπώσεις του Κάρλο Ροβέλλι.
Η πρώτη εικόνα που κυριαρχεί ειναι αυτού του Νευτώνειου χρόνου αυτού που μπορούμε να καταλάβουμε και με την δική μας εμπειρία, ένας χρόνος γραμμικός που πηγαίνει από το παρελθόν στο μέλλον. Τον χρειαζόμαστε ως μέγεθος γιατί με αυτόν μπορούμε να περιγράψουμε τις κινήσεις των σωμάτων, τις αλλαγές φάσης μιας ουσίας ή την διάδοση του ηλεκτρομαγνητικού κύματος. Όλα αυτά ειναι φαινόμενα που χρειάζονται την έννοια του χρόνου για να περιγραφούν . Και αυτή η χρήση κάνει το χρόνο αληθινό.
Η δεύτερη εικόνα για το χρόνο έρχεται από τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Εκεί για πρώτη φορά αναπτύχθηκε η έννοια του χωρόχρονου και ο χρόνος είναι μια τέταρτη διάσταση που υπάρχει ακριβώς όπως και ο χώρος, Σε αυτή την αντίληψη ο χρόνος δεν συνδέεται με τις αλλαγές που μπορούμε να παρατηρήσουμε στον φυσικό κόσμο. Το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον συνυπάρχουν γιατί είναι δομή του χωρόχρονου έτσι μπορούμε να πούμε ότι η ροή του χρόνου είναι μια ανθρώπινη ψευδαίσθηση αυτό που υπάρχει είναι ένα αιώνιο τώρα. Και αυτή η ροή αυτός η ψευδαίσθηση σχετίζεται κυρίως με τον άνθρωπο και τα συναισθήματα του. Γράφει ο μεγάλος φυσικός Κάρλο Ροβέλλι :
«Μια μεγάλη πτυχή – η βασική πτυχή – του τρόπου με τον οποίο έχουμε αυτήν την αίσθηση του ρέοντας χρόνου, σχετίζεται στην πραγματικότητα με τα συναισθήματά μας. Δεν έχουμε συναισθηματικά ουδέτερη σχέση με το χρόνο. Ο χρόνος περνάει και μας παίρνει τα πράγματα. Μας δίνει ζωή και μας αφαιρεί χρόνο. Υπάρχει λοιπόν ένα μεγάλο συναίσθημα του χρόνου. “
Και τελικά αυτό είναι το πιο σημαντικό. Ο χρόνος εκτός από εργαλείο κοινωνικής σύμβασης είναι κατά κύριο λόγο μια υποκειμενική διάσταση. Ο κάθε άνθρωπος οδηγεί τους τόπους και τους χρόνους τού. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο χρόνος ορίζεται αυθαίρετα, όπως και πολλά άλλα πράγματα. Αλλά σήμερα αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως ανθρώπινο γένος θα πρέπει πιο συχνά να κοιτάμε στις οδηγίες που μας έδωσε ο δημιουργός και αυτές είναι φανερωμένες στα κείμενα που λέγονται ευαγγέλια.. και βεβαίως πάντοτε περιέχουν καλές ειδήσεις.
Μέσα στα ευαγγέλια όπως και στην εκκλησία θα βρούμε και τις δύο διαστάσεις. Την διάσταση του χρόνου που περνάει και οδηγεί προς το τέλος αλλά και τη διάσταση που υπογραμμίζει ο Ιησούς Χριστός που είναι η διάσταση του «τώρα» «τον άρτον ημων τον επιούσιον, δως ημίν σήμερον» (Ματθ. 6,11) «Μη ουν μεριμνήσετε εις την αύριον.. η γρα αύριον μεριμνήσει τα ευατής. Αρκετόν τη ημέρα η κακία αυτή. (Ματθ. 6.34) Αυτή η διάσταση υπήρξε και είναι σήμερα μια τρομακτική καινοτομία γιατί εισάγει το χρόνο της ολοκλήρωσης του ανθρώπου – αυτό που ονομάζουμε σωτηρία- όχι σε άλλο τόπο και χρόνο αλλά σε αυτή την στιγμή και σε αυτόν τον τόπο.
Το σύνορό μας για τον Ιησού και την εκκλησία είναι η μέρα, η στιγμή. Αν υποθέσουμε ότι ο χρόνος είναι ένα ρέον κεφάλαιο δεν έχει ο άνθρωπος δικαιοδοσία στο παρελθόν γιατί έχει περάσει, αλλά ούτε και στο μέλλον γιατί δεν του ανήκει το μόνο κεφάλαιο που έχει είναι η σημερινή μέρα, αυτή η στιγμή.
Διηγείται ο Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος μια ιστορία:
Ενας μοναχός όταν άρχιζαν οι πνευματικοί αγώνες, τον έπνιγαν οι σκέψεις και οι λογισμοί. Η ζωή στο μοναστήρι του φαινόταν καταθλιπτική, δύσκολη. Οτι δεν είχε νόημα να συνεχίσει να ζει στο μοναστήρι. Προσεύχονταν να δώσει ο Θεός ένα τέλος στην ταραχή της ψυχής του. Μια μέρα πέρασε σε μια ιδιαίτερη ταραχή και δεν ήξερε τι να κάνει. Ηρθε η ώρα του εσπερινού και ακολούθησε τους αδελφούς του στην ακολουθία. Και τότε ακούει τον ιερέα που άρχιζε την ακολουθία να λέει «ευλογητός ο Θέος ημών πάντοτε νυν και αει και εις τους αιώνες των αιώνων». Αυτή την φράση την είχε ακούσει εκατοντάδες φορές. Αλλά αυτή η φορά ήταν σαν να σκίστηκε ο χρονος και αισθάνθηκε αιώνιος και πλήρης. Μάκαριος οπως λένε τα ευαγγέλια. Αυτή είναι η αίσθηση της πληρότητας του κερδισμένου χρόνου.
Ο Ιησούς έχει απόλυτο δίκαιο. Ο χρόνος και ο χώρος ανήκουν στο Θεό. Κάποιες στιγμές ανοίγει μια χαραμάδα στην αιωνιότητα και τότε και τα δύο εξαφανίζονται. «Και είδον ουρανόν καινόν και γη καινήν, ο γαρ πρώτος ουρανός και η πρώτη γη απήλθον, και η θάλασσα ουκ έστιν έτι». (Απ. 21,1) Εκεί που ο χώρος και ο χρόνος αναιρούνται. Εκεί που όλα γίνονται ένα.
Νίκος Βαραλής
Δημοσιογράφος
Διευθυντής Ορθόδοξης Μαρτυρίας 104 FM
Της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος & Αλμυρού
